Kwestie dotyczące członkostwa są jednymi z najbardziej istotnych spraw, które musi określić dana organizacja. Nie inaczej jest w przypadku związków zawodowych.
W jaki sposób może ustać członkostwo w związku?
Ustawa o związkach zawodowych wskazuje, art. 13 pkt. 5, że statut związku określa zasady nabywania i utraty członkostwa. Z jednej strony podkreśla to wagę zagadnienia, z drugiej zaś wskazuje, że powinno ono być regulowane na poziomie statutowym, a więc w najwyższym akcie wewnątrzorganizacyjnym ( swoistej konstytucji związku zawodowego).
W przypadku NSZZ Solidarność problematyka ustania członkostwa zastała uregulowana przede wszystkim w § 13 statutu. Przepis ten określa pięć przesłanek, które skutkują zerwaniem więzi organizacyjnej pomiędzy członkiem a związkiem. Przyczynami tymi są: wystąpienie ze związku, pozbawienie członkostwa (wykluczenie ze związku), skreślenie z rejestru członków, niezachowanie trybu postępowania określonego w § 10 ust. 4 statutu oraz śmierć członka związku.
Jak zostało wskazane, trudno byłoby znaleźć podstawę do wprowadzania odrębnych przesłanek ustania członkostwa w aktach niższego rzędu, nawet w uchwałach KZD. Nie oznacza to jednak, że nie jest możliwe uzupełnienie katalogu zawartego w § 13 statutu. Uzupełnienie takie musiałoby jednak mieć miejsce w samym statucie. Z sytuacją zbliżoną do takiego stanu mamy do czynienia w przypadku § 10 ust. 4, który samodzielnie określa przyczynę ustania członkostwa (o tym, że nie jest to klasyczne uzupełnienie regulacji § 13 decyduje z kolei to, że w samym § 13 nastąpiło odwołanie do § 10 ust. 4).
Czy wystąpienie z zakładowej organizacji związkowej powoduje ustanie członkostwa w związku?
Podstawową zasadą dotyczącą członkostwa w NSZZ Solidarność jest reguła wyrażona w § 8 statutu. Członkostwo może być realizowane jedynie poprzez przynależność do konkretnej organizacji zakładowej (Lub międzyzakładowej). A contrario nie powinna mieć miejsca sytuacja, w której członek związku nie jest członkiem określonej organizacji zakładowej. W konsekwencji zaś wystąpienia z zakładowej organizacji związkowej powinno skutkować ustaniem członkostwa w związku. Należy jednak podkreślić, że statut przewiduje nieco inne rozwiązanie. Otóż, zgodnie z § 10 ust. 1 zmiana przynależności do organizacji zakładowej (międzyzakładowej) może nastąpić w dwóch przypadkach, tj. w wyniku zmiany pracodawcy albo w razie wystąpienia z danej jednostki i kontynuowania członkostwa w innej organizacji zakładowej (Międzyzakładowej). Tym samym, pośrednio, wprowadzona zastała możliwość wystąpienia z organizacji zakładowej (należy przyjąć, że podstawą do tego jest wyraźne oświadczenie członka związku, które powinno zostać złożone w piśmie), bez uruchamiania automatycznego skutku w postaci utraty członkostwa. Skoro jednak okoliczność taka traktowana jest w kategorii wyjątku statut zakreślił maksymalny czas trwania takiej sytuacji. Otóż zgodnie z § 10 ust. 4 osoba, która wystąpiła z organizacji zakładowej (międzyzakładowej) ma 3 miesiące na przystąpienie do innej organizacji. Skutkiem przekroczenia tego terminu jest ustanie członkostwa z mocy prawa.
Należy zatem rozróżniać złożenie rezygnacji z członkostwa w organizacji zakładowej (międzyzakładowej) a z członkostwa w związku. Na marginesie należy zauważyć, że ze względu na fakt, że osoba pozostająca w stosunku pracy może być wyłącznie członkiem organizacji działającej u swojego pracodawcy, a zmiana pracodawcy jest regulowana inaczej niż rezygnacja z członkostwa w organizacji zakładowej, ta ostatnia będzie dosyć rzadko spotykana w praktyce (może np. dotyczyć osób bezrobotnych lub osób pozostających w więcej niż jednym stosunku pracy).
Czy wykluczenie ze związku jest tym samym co skreślenie z rejestru członków?
Większość przesłanek utraty członkostwa w związku uzależnia ten skutek od działania lub zaniechania członka (jedynym wyjątkiem jest śmierć członka związku, która co oczywiste jest okolicznością obiektywną). Okoliczności te można podzielić na takie, w których utrata członkostwa nie wymaga aktywności właściwego organu (lub organów) organizacji zakładowej (międzyzakładowej) oraz takie, przy których aktywność taka jest potrzebna.
Do pierwszej grupy należy zakwalifikować wystąpienie ze związku. W takiej sytuacji ewentualna decyzja komisji zakładowej (lub jej prezydium) ma tylko i wyłącznie charakter potwierdzenia już zaistniałego zdarzenia. Innymi słowy rezygnacja z członkostwa wywołuje skutek już z chwilą jej złożenia. Z kolei niezachowanie procedury opisanej w § 10 ust. 4 statutu skutkuje utratą członkostwa z mocy prawa.
Zupełnie inaczej należy ocenić ostatnie okoliczności wskazane w § 13 ust. 1 statutu. Zgodnie z pkt 2 i 3 utrata członkostwa (wykluczenia ze związku) oraz w wyniku skreślenia z rejestru.
W obu wypadkach statut przewiduje procedurę prowadzącą do ustania członkostwa.
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na kwestie terminologiczne. Po pierwsze pojęcie ustania członkostwa jest zdecydowanie najszersze – obejmuje bowiem wszystkie sytuacje, w których dana osoba przestaje być członkiem związku. Ponadto skoro statut oddzielnie wskazuje na pozbawienie członkostwa i skreślenie z rejestru nie należy mylić tych sytuacji. Ma to szczególne znaczenie w razie podejmowania właściwych uchwał (błędne podanie przyczyny ustania członkostwa może stanowić podstawę odwołania się).
W związku z napływającymi informacjami pragniemy przypomnieć dwie bardzo ważne kwestie:
1. Zgodnie z § 9 ust.1 Statutu NSZZ “Solidarność” członkostwo w Związku nabywa się z chwilą przyjęcia deklaracji członkowskiej uchwałą komisji zakładowej/międzyzakładowej lub upoważnionej przez nie wewnętrznej jednostki organizacyjnej.
Komisja zakładowa/międzyzakładowa podejmuje uchwałę w sprawie przyjęcia lub odnowy przyjęcia w poczet członków Związku w terminie nie dłuższym niż 30 dni od daty złożenia deklaracji przez kandydata na członka Związku. Przy czym, odmowa przyjęcia w poczet członków wymaga pisemnego uzasadnienia.
2. Szczególna ochrona stosunku pracy (przed wypowiedzeniem, rozwiązaniem bez wypowiedzenia oraz jednostronną zmianą warunków pracy i płacy) obejmuje imienne wskazanych uchwała członków:
-
nie więcej niż trzech (komitetu założycielskiego) tymczasowej komisji i tylko przez 6 miesięcy od dnia utworzenia (komitetu założycielskiego) tymczasowej komisji,
-
komisji zakładowej i międzyzakładowej lub pracowników będących członkami danej jednostki organizacyjnej Związku, upoważnionych do reprezentowania tej jednostki wobec pracodawcy lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy. Szczególna ochrona stosunku pracy przysługuje przez okres określony uchwałą, a po jego upływie dodatkowo przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po upływie.